Vào tháng 7 năm 1987, một sự kiện đặc biệt đã diễn ra tại Tòa nhà Quốc hội Mỹ, khi nghị sĩ Helen Delich Bentley cùng các đồng nghiệp đã thực hiện một hành động gây sốc: họ dùng búa tạ đập nát một chiếc máy stereo của một thương hiệu Nhật Bản. Hành động này không chỉ đơn thuần là một màn biểu diễn, mà còn là biểu tượng cho cuộc chiến công nghệ cao đầu tiên giữa Mỹ và Nhật Bản, một cuộc chiến đã bắt đầu từ thập niên 1970 và đạt đỉnh điểm vào những năm 1980. Gần 40 năm sau, khi nhìn vào cuộc đối đầu công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay, nhiều người nhận thấy rằng lịch sử đang lặp lại với những điểm tương đồng đáng chú ý.
Khi Mỹ Đối Mặt Với Thách Thức Từ Nhật Bản
Cuối thập niên 1970, Mỹ tự hào là quốc gia dẫn đầu trong ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu. Những phát minh quan trọng như transistor và vi mạch tích hợp đều mang dấu ấn của Mỹ. Các công ty lớn như Intel và IBM chiếm lĩnh thị trường với thị phần lớn, trong khi Nhật Bản chỉ chiếm một phần nhỏ. Tuy nhiên, sự chuyển mình bắt đầu khi Nhật Bản quyết định tập trung vào thị trường tiêu dùng, sản xuất những sản phẩm chất lượng cao với giá cả cạnh tranh, từ đó dần dần chiếm lĩnh thị trường.
Chiến lược của Nhật Bản, mặc dù ban đầu bị xem nhẹ, đã chứng minh được hiệu quả. Họ không ngừng cải tiến công nghệ và sản phẩm, từ những sản phẩm đơn giản như radio đến các thiết bị điện tử phức tạp hơn. Đến năm 1980, một phát hiện gây sốc đã được công bố: chip nhớ của Nhật Bản có chất lượng vượt trội so với sản phẩm của Mỹ, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong cuộc chiến công nghệ này.
Nhật Bản Thống Trị Ngành Bán Dẫn
Thành công của Nhật Bản không phải là ngẫu nhiên mà là kết quả của một chiến lược quốc gia có hệ thống. Bộ Công nghiệp và Thương mại Quốc tế Nhật Bản đã thiết kế những chương trình hỗ trợ mạnh mẽ, kết hợp các công ty hàng đầu để cùng nhau phát triển công nghệ. Mô hình hợp tác này đã giúp Nhật Bản nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường bán dẫn, với thị phần tăng từ 15% lên gần 50% vào cuối thập niên 1980.
Những công ty như Toshiba đã áp dụng công nghệ tự động hóa để tối ưu hóa quy trình sản xuất, từ đó cắt giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, sự phát triển này đã khiến Mỹ phải hành động. Năm 1985, chính phủ Mỹ đã khởi xướng cuộc điều tra về việc bán phá giá chip của Nhật Bản, đánh dấu sự can thiệp mạnh mẽ vào ngành công nghiệp chiến lược này.
Hệ Quả Của Cuộc Chiến Chip
Cuộc chiến chip đã tạo ra những hệ quả sâu rộng và bất ngờ. Trong ngắn hạn, thị trường chip toàn cầu rơi vào tình trạng hỗn loạn, với giá chip tăng vọt và sự thiếu hụt nghiêm trọng. Các công ty công nghệ Mỹ, đặc biệt là trong ngành máy tính, đã phải đối mặt với những khó khăn lớn do giá chip tăng cao. Điều này dẫn đến việc họ phải tìm kiếm nguồn cung thay thế từ các nhà sản xuất ở Hàn Quốc và Đài Loan.
Về dài hạn, cuộc chiến đã định hình lại toàn bộ ngành công nghiệp bán dẫn. Mỹ không chỉ lấy lại vị trí dẫn đầu mà còn chuyển hướng chiến lược từ sản xuất chip sang thiết kế chip và phần mềm, tạo ra giá trị cao hơn. Cuộc chiến này cũng mở đường cho sự trỗi dậy của các công ty châu Á như Samsung và TSMC, những công ty đã trở thành những tên tuổi lớn trong ngành công nghiệp chip hiện nay.
Bài Học Từ Cuộc Chiến Chip Đầu Tiên
Cuộc chiến chip giữa Mỹ và Nhật Bản không chỉ là một cuộc đấu thương mại mà còn là một bài học về hai mô hình phát triển công nghiệp khác nhau. Mỹ đã học được tầm quan trọng của hợp tác chiến lược, trong khi Nhật Bản đã mắc kẹt trong những thành công của mình và bỏ lỡ những cơ hội lớn trong lĩnh vực công nghệ mới.
Cuộc Đối Đầu Công Nghệ Hiện Tại
Ngày nay, khi nhìn vào cuộc đối đầu công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc, nhiều người cảm thấy như lịch sử đang lặp lại. Các cáo buộc về bán phá giá và trợ cấp không công bằng lại xuất hiện, cùng với những biện pháp kiểm soát xuất khẩu và thuế trừng phạt. Tuy nhiên, bối cảnh hiện tại khác biệt, khi Trung Quốc không chỉ là một đối thủ kinh tế mà còn là một đối thủ địa chính trị với tham vọng quân sự rõ ràng.
Điều này đặt ra câu hỏi về tương lai của ngành công nghiệp công nghệ cao: liệu cuộc chiến chip lần hai có kết thúc như cuộc chiến đầu tiên với sự hợp tác và cùng thắng, hay sẽ là một cuộc đối đầu kéo dài, chia cắt thế giới thành các khối công nghệ đối lập? Bài học từ 40 năm trước cho thấy rằng trong lĩnh vực công nghệ cao, hợp tác cuối cùng sẽ có lợi hơn so với đối đầu triệt để. Tuy nhiên, liệu thế giới ngày nay có đủ khôn ngoan để áp dụng bài học lịch sử này? Câu trả lời sẽ định hình tương lai của ngành công nghiệp quan trọng nhất thế kỷ 21.