Vào đầu năm 2025, hàng triệu sinh viên năm cuối đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc sống mới, và một câu hỏi lớn đang hiện hữu trong tâm trí của nhiều bạn trẻ thuộc thế hệ Gen Z: “Liệu việc có một tấm bằng đại học bốn năm có còn là con đường duy nhất dẫn đến thành công?”.
Những câu chuyện thành công của những người trẻ như Zechariah Osburn và Ryan Daniels, những người đã quyết định từ bỏ việc học để theo đuổi khởi nghiệp, không còn là điều hiếm gặp. Họ đã chứng minh rằng việc đầu tư thời gian và công sức vào các doanh nghiệp nhỏ hoặc thậm chí là các công việc lao động tay chân có thể mang lại lợi nhuận nhanh chóng, giúp họ vượt qua gánh nặng nợ nần sinh viên trung bình lên tới 23.000 USD mà nhiều bạn trẻ hiện nay phải đối mặt.
Báo cáo từ Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) cho thấy rằng ngành kỹ thuật viên tuabin gió đang trở thành lĩnh vực có tốc độ tuyển dụng nhanh nhất, với dự báo tăng trưởng lên tới 60% trong giai đoạn 2023-2033, cùng với mức thu nhập trung bình đạt 62.580 USD mỗi năm.
Ngành lắp đặt pin năng lượng mặt trời cũng ghi nhận mức tăng trưởng 48%, với mức lương trung bình là 51.860 USD mỗi năm. Những con số này không chỉ phản ánh sự chuyển dịch đầu tư toàn cầu vào năng lượng tái tạo mà còn cho thấy hiệu quả của các dự án cơ sở hạ tầng lớn tại Mỹ.
Giá trị của tấm bằng đại học đang giảm sút
Theo tờ Business Insider, niềm tin của người dân Mỹ vào hệ thống giáo dục đại học đang giảm mạnh. Khảo sát của Gallup cho thấy chỉ còn 36% người dân tin rằng giáo dục đại học có giá trị cao, giảm từ 57% vào năm 2015. Nghiên cứu của Viện Pew năm 2024 cũng cho thấy chỉ 22% người trưởng thành cho rằng việc học đại học là “đáng giá” trong bối cảnh phải vay nợ học phí.
Trên nền tảng Handshake, 62% sinh viên năm cuối bày tỏ lo ngại rằng tự động hóa và AI sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến triển vọng nghề nghiệp của họ, con số này đã tăng từ 44% vào năm 2023. Các công ty công nghệ và tư vấn hiện nay đang ưu tiên tuyển dụng những nhân sự có khả năng làm việc với AI hơn là tuyển thêm nhân viên mới.
CEO Dario Amodei của một công ty công nghệ cảnh báo rằng AI có thể “xóa sổ” 50% vị trí nhân viên văn phòng cấp thấp trong vòng 5 năm tới, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng lên 10-20%. Ông nhấn mạnh rằng cần phải thẳng thắn về thách thức này, vì nó có thể xảy ra trong tương lai gần.
Trong khi các doanh nghiệp vẫn tiếp tục phát triển các mô hình AI mới, nhiều nhà tuyển dụng lại chọn thuê những người có kinh nghiệm làm việc với AI thay vì tuyển dụng thực tập sinh hoặc nhân viên chưa có kinh nghiệm.
Số liệu từ SignalFire cho thấy các tập đoàn công nghệ lớn đang tuyển dụng nhân viên mới tốt nghiệp với tỷ lệ thấp hơn 50% so với trước đại dịch. Năm 2024, chỉ 7% trong số các tuyển dụng của các tập đoàn này là nhân viên chưa có kinh nghiệm, giảm mạnh so với 25% vào năm 2023. Tại các startup, con số này cũng giảm từ 11% xuống 6% trong cùng kỳ.
Trường nghề đang trở thành lựa chọn hấp dẫn
Ngược lại, báo cáo từ ADP Research cho thấy tỷ lệ sinh viên theo học các chương trình nghề nghiệp tại các cao đẳng hai năm đã tăng từ 15% vào năm 2019 lên 20% vào năm 2024. Nhiều học sinh trung học hiện nay đang quan tâm hơn đến các khóa đào tạo ngắn hạn, giúp họ có thể đi làm ngay mà không phải chịu gánh nặng chi phí và thời gian kéo dài của việc học đại học.
Tuy nhiên, sự chuyển dịch này vẫn gặp phải những định kiến lâu đời. Khảo sát của Jobber năm 2023 cho thấy 74% học sinh trung học cảm thấy có sự kỳ thị khi chọn trường nghề thay vì đại học, trong khi 79% phụ huynh vẫn muốn con cái theo học đại học.
Thực tế cho thấy, làm lao động tay chân hiện nay có thể mang lại thu nhập cao hơn so với những sinh viên tốt nghiệp nhưng không tìm được việc làm, phải sống trong cảnh khó khăn. Theo tờ BI, lương khởi điểm cho lao động trong ngành xây dựng dao động từ 19-45 USD/giờ; thợ bảo trì sửa chữa từ 14-44 USD/giờ; và thợ điện, thợ ống nước có mức lương trung bình là 29 USD/giờ.
Mặc dù những người có bằng đại học vẫn có lợi thế, với thu nhập trung bình đạt 60.000 USD/năm, cao hơn 20.000 USD so với nhóm chỉ tốt nghiệp trung học phổ thông, nhiều ngành như tiện ích công cộng, dầu khí và xây dựng vẫn đang tuyển dụng mạnh mẽ các cử nhân mới ra trường. Theo số liệu từ LinkedIn, ngành xây dựng hiện đang là lĩnh vực tăng trưởng nhanh nhất dành cho tân cử nhân.
Tuy nhiên, với sự phát triển của AI, không phải Gen Z hay sinh viên mới ra trường nào cũng có thể chọn đúng nghề cho tương lai của mình.
Thế hệ Gen Z đang đặt ra câu hỏi lớn: “Đại học có phải là con đường duy nhất?” trong bối cảnh chi phí học tập ngày càng tăng, tự động hóa đe dọa đến các công việc văn phòng, trong khi nghề tay chân lại đang phát triển mạnh mẽ trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo.
Giờ đây, bên cạnh mô hình “học – lấy bằng – đi làm”, giới trẻ có thêm lựa chọn “học nhanh – đi làm ngay” với ít nợ hơn, thu nhập ổn định và khả năng khởi nghiệp linh hoạt nhờ sự hỗ trợ của AI trong quản lý.
Điều quan trọng lúc này là cần thay đổi nhận thức xã hội, giảm bớt định kiến đối với nghề lao động tay chân, đồng thời xây dựng một hệ sinh thái đào tạo nghề linh hoạt, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của thị trường lao động.
Chỉ khi đó, bất kể lựa chọn nào, Gen Z cũng sẽ có cơ hội phát triển bền vững và chủ động đối mặt với tương lai không ngừng biến đổi.
*Nguồn: BI