Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với những thành tựu công nghệ tiên tiến, lại đang phải đối mặt với một thực tế trái ngược. Trong khi thế giới ngưỡng mộ những tòa nhà chọc trời và hệ thống giao thông hiện đại của Tokyo, ít ai biết rằng đất nước này vẫn còn đang sử dụng những công nghệ đã lỗi thời như máy fax và đĩa mềm. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi về sự phát triển công nghệ của Nhật Bản trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Nhật Bản không chỉ là nơi sản sinh ra những sản phẩm công nghệ nổi tiếng mà còn là một xã hội với những thói quen và phong tục truyền thống. Tuy nhiên, sự tồn tại của những thiết bị như máy fax và con dấu mực cá nhân đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của người dân nơi đây. Điều này không chỉ gây ra sự bất tiện mà còn khiến cho nhiều người cảm thấy bực bội khi phải đối mặt với những thủ tục hành chính rườm rà.
“Ngành ngân hàng ở Nhật Bản giống như một cánh cổng dẫn đến địa ngục,” một người nước ngoài sống tại đây đã chia sẻ trong một nhóm trực tuyến. Một người khác hài hước bình luận rằng: “Có lẽ chỉ cần gửi một bản fax là mọi chuyện sẽ được giải quyết.”
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, sự chậm trễ trong việc áp dụng công nghệ số đã trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết. Chính phủ Nhật Bản đã phải vật lộn để ứng phó với khủng hoảng bằng những công cụ kỹ thuật số còn nhiều hạn chế. Điều này đã thúc đẩy chính phủ khởi động một loạt sáng kiến nhằm thu hẹp khoảng cách công nghệ, bao gồm việc thành lập một cơ quan chuyên trách về kỹ thuật số.
Nhật Bản đã từng là biểu tượng công nghệ của thế giới
Trong những thập kỷ 70 và 80, Nhật Bản là niềm tự hào của toàn cầu với những thương hiệu như Sony, Toyota và Nintendo. Những sản phẩm như máy nghe nhạc Walkman và các trò chơi điện tử đã trở thành biểu tượng văn hóa. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ 21, khi công nghệ thông tin và Internet bùng nổ, Nhật Bản lại chậm chạp trong việc thích ứng với xu hướng mới.
Ông Daisuke Kawai, một chuyên gia tại Đại học Tokyo, cho biết: “Trong khi thế giới đang chuyển mình sang nền kinh tế dựa vào phần mềm, Nhật Bản lại chậm chạp trong việc thích ứng với phần mềm và dịch vụ.” Sự thiếu đầu tư vào công nghệ thông tin và truyền thông đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động có tay nghề cao trong lĩnh vực này.
Hơn nữa, văn hóa doanh nghiệp tại Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cản trở sự đổi mới. Các công ty thường ngại rủi ro và có quy trình ra quyết định chậm chạp, điều này khiến cho việc áp dụng công nghệ mới trở nên khó khăn hơn.
Thêm vào đó, dân số già và tỷ lệ sinh giảm cũng khiến cho người dân Nhật Bản có tâm lý ngại thay đổi. Họ thường ưa chuộng các phương pháp truyền thống, như việc sử dụng con dấu hanko, và điều này đã tạo ra một nhu cầu thấp đối với các dịch vụ kỹ thuật số.
Ông Jonathan Coopersmith, một giáo sư tại Đại học Texas A&M, cho biết: “Nhiều doanh nghiệp nhỏ và người dân không cảm thấy cần thiết phải chuyển đổi từ máy fax sang máy tính.” Họ không muốn đầu tư vào thiết bị mới khi mà những gì họ đang sử dụng vẫn hoạt động tốt.
Đối với các tổ chức lớn như ngân hàng hay bệnh viện, việc chuyển đổi công nghệ cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, có thể gây gián đoạn dịch vụ hàng ngày. Điều này càng làm cho việc áp dụng công nghệ mới trở nên khó khăn hơn.
Vấn đề pháp lý cũng là một rào cản lớn. Việc số hóa đòi hỏi phải có những quy định mới, và điều này không phải là ưu tiên hàng đầu của các nhà lập pháp. Ông Coopersmith cho rằng việc số hóa Nhật Bản sẽ cần thay đổi hàng nghìn quy định, một nhiệm vụ mà các nhà lập pháp không có động lực để thực hiện.
Đại dịch như một cú hích
Trong suốt nhiều thập kỷ, Nhật Bản vẫn mắc kẹt với công nghệ cũ, mặc dù đã có nhiều tiến bộ ở các lĩnh vực khác. Ngành công nghiệp robot và hàng không vũ trụ của Nhật Bản được coi là hàng đầu thế giới, nhưng sự yếu kém trong lĩnh vực kỹ thuật số lại trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.
Vào năm 2018, một bộ trưởng Nhật Bản đã gây sốc khi thừa nhận chưa bao giờ sử dụng máy tính. Đến năm 2019, công ty cuối cùng còn sử dụng máy nhắn tin đã chính thức dừng dịch vụ, hàng thập kỷ sau khi thiết bị này trở nên lỗi thời.
Sự phổ biến của công nghệ cũ đã tạo ra một bộ máy hành chính phức tạp. Việc mở tài khoản ngân hàng hay đăng ký nhà ở thường yêu cầu con dấu hanko và nhiều giấy tờ cá nhân, khiến người dân phải đến trực tiếp các cơ quan địa phương.
Đại dịch Covid-19 đã làm bộc lộ rõ khoảng cách công nghệ của Nhật Bản. Các cơ quan chức năng đã quá tải vì thiếu các công cụ kỹ thuật số để xử lý công việc. Mãi đến tháng 5/2020, Bộ Y tế mới ra mắt một cổng thông tin trực tuyến để báo cáo ca bệnh, thay vì phải dựa vào fax hay email.
Trong một sự cố đáng chú ý vào năm 2022, một thị trấn Nhật Bản đã vô tình chuyển toàn bộ quỹ cứu trợ Covid vào tài khoản của một người đàn ông duy nhất do sự nhầm lẫn trong quy trình. Điều này cho thấy sự cần thiết phải cải cách hệ thống hành chính và công nghệ của Nhật Bản.
Ông Takuya Hirai, Bộ trưởng Chuyển đổi Kỹ thuật số, đã mô tả cách xử lý đại dịch của Nhật Bản là một “thất bại kỹ thuật số.” Để khắc phục tình trạng này, Cơ quan Kỹ thuật số đã được thành lập vào năm 2021 với nhiệm vụ hiện đại hóa hệ thống công nghệ của đất nước.
Cơ quan này đã khởi xướng nhiều sáng kiến, bao gồm việc triển khai thẻ an sinh xã hội thông minh và thúc đẩy cơ sở hạ tầng điện toán đám mây. Tháng 7 năm ngoái, họ đã tuyên bố loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng đĩa mềm trong các hệ thống của chính phủ.
Dù vậy, vẫn còn nhiều ý kiến phản đối từ các bộ ngành về việc loại bỏ máy fax. Những truyền thống như con dấu hanko cũng sẽ khó bị xóa bỏ do ý nghĩa văn hóa sâu sắc của chúng.
Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn lạc quan về tương lai. Ông Kawai cho rằng với tốc độ hiện tại, Nhật Bản có thể bắt kịp một số quốc gia phương Tây trong vòng 5 đến 10 năm tới. Công chúng cũng đang khao khát sự thay đổi, với ngày càng nhiều doanh nghiệp chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt và triển khai các dịch vụ trực tuyến mới.
“Người dân đang mong muốn số hóa,” ông Kawai khẳng định. “Giới trẻ và công chúng đều muốn quá trình này diễn ra nhanh chóng.”